Program profilaktyczny: „Smak życia, czyli debata o dopalaczach”.

Poradnik dla rodziców

Przyczyny używania przez młodzież substancji psychoaktywnych

Substancje psychoaktywne to takie związki chemiczne, które działając w mózgu zmieniają nastrój, procesy myślowe czy zachowanie . Oddziałują one na ośrodkowy układ nerwowy, wpływając na myślenie, emocje, sen, apetyt, sferę seksualną, stosunki społeczne, przeżywanie emocji, zmiany nastroju, zniekształcenie odbioru otaczającej rzeczywistości        i samego siebie .

Przyczyny używania substancji psychoaktywnych przez młodzież mogą być zarówno psychologiczne, jak i społeczne. Wśród czynników psychologicznych najczęściej wymienia się ucieczkę od emocji negatywnych i wzmacnianie emocji pozytywnych, pokonanie nieśmiałości, chęć poczucia się „na luzie” (pozbycie się napięć, łatwość nawiązywania kontaktów towarzyskich), chęć poczucia się dorosłym (efekt negatywnych wzorców dostarczanych przez najbliższe otoczenie, filmy i mass media), poszukiwanie własnej tożsamości i autonomii (uwalnianie się od więzi z rodzicami), ciekawość czy chęć złamania zakazu (sprawdzenie zarówno siebie, jak i dorosłych).

Czynniki społeczne mogą wynikać z dysfunkcji rodziny (brak wsparcia w sytuacjach kryzysowych, nieprawidłowe kontakty interpersonalne, brak więzi emocjonalnej, patologie społeczne, nadużywanie substancji psychoaktywnych przez rodziców i rodzeństwo, brak kontroli wychowawczej, z problemów w szkole (niepowodzenia w nauce, egzaminy ) lub relacji w grupie rówieśniczej (odrzucenie ze strony rówieśników lub identyfikacja z grupą eksperymentującą ze środkami psychoaktywnymi2 ). Szukając przyczyn zachowań ryzykownych nastolatków zwraca się też uwagę    na coraz łatwiejszy dostęp do substancji psychoaktywnych i społeczną akceptację używania (ale nie nadużywania) substancji psychoaktywnych przez osoby u progu dorosłości .

Motywy sięgania przez młodzież po substancje psychoaktywne można też podzielić na dwie grupy: ucieczkowe i aktywne (poszukiwawcze) . Do pierwszej grupy zaliczamy frustrację, wynikającą najczęściej z niepowodzeń szkolnych i konfliktów rodzinnych, nudę i monotonię, narastającą szczególnie w środowiskach dotkniętych biedą i bezrobociem (tzw. syndrom „spadłego liścia” – poczucie bycia niepotrzebnym), konformizm (przejmowanie wzorców panujących w grupie w zamian za oparcie i przyjaźń, uciekając od samotności i lęku) oraz motywy egzystencjalne (dotyczące zwykle starszej młodzieży poczucie bezsensu życia i załamanie wartości). Motywy aktywne to przede wszystkim ciekawość, dążenie do radości i zabawy, motywy prestiżowe (chęć poczucia się dorosłym) i snobistyczne (pokazanie siebie jako kogoś ważnego, wyróżniającego się ponad przeciętność).

PAMIĘTAJ! Substancje psychoaktywne to takie związki chemiczne, które działając na ośrodkowy układ nerwowy zmieniają nastrój, myślenie i zachowanie. Należą do nich: tytoń, alkohol i nielegalne narkotyki, ale także leki zażywane bez wskazań medycznych, kleje, rozpuszczalniki, czy kofeina (zawarta m.in. w napojach energetyzujących). Młodzież sięga po substancje psychoaktywne:

• uciekając przed frustracją, wynikającą z niepowodzeń szkolnych i konfliktów rodzinnych, nudą i monotonią, samotnością i lękiem, poczuciem bezsensu życia i załamaniem wartości,
• poszukując ciekawych doświadczeń, radości i zabawy, możliwości poczucia się dorosłym i pokazania siebie jako kogoś ważnego, wyróżniającego się ponad przeciętność. Używaniu przez młodzież substancji psychoaktywnych możemy zapobiegać, eliminując przyczyny tych ucieczek oraz zaspokajając potrzeby nastolatków!

Pozytywne relacje rodzinne jako czynnik chroniący młodzież przed używaniem substancji

Rola środowiska rodzinnego w kształtowaniu się zachowań ryzykownych młodzieży jest przedmiotem wielu badań. Większość z nich skupia się na negatywnych skutkach nieprawidłowości środowiska rodzinnego dla zachowań zdrowotnych młodzieży. Wskazuje się na nadmierne, niejasne i niekonsekwentne wymagania rodziców, ubogą komunikację interpersonalną, dostarczanie negatywnych wzorców zachowania i brak bliskich więzi, determinujących podatność na presję rówieśników . Część badań wskazuje jednak również na to, że efektywne praktyki rodzicielskie i sprzyjający klimat w rodzinie mogą być czynnikiem chroniącym młodzież przed szkodliwymi dla zdrowia zachowaniami.

Istotnym elementem życia rodzinnego, ułatwiającym relacje jest komunikacja pomiędzy członkami rodziny. Jeśli jest ona efektywna, umożliwia członkom rodziny utrzymywanie bliskich więzi przy poszanowaniu autonomii każdej z osób oraz pozwala rodzinie przystosowywać się do zmian wynikających z wymagań rozwojowych i sytuacyjnych. Zdolność ta jest szczególnie istotna w rodzinach nastolatków, którzy stopniowo przechodzą od symbiotycznych, zależnych więzi z rodzicami charakterystycznych dla okresu dzieciństwa do dojrzałych i niezależnych relacji, odpowiednich dla okresu dojrzewania i wczesnej dorosłości . Efektywna komunikacja w rodzinie oznacza uważne słuchanie innych, mówienie jasno i bezpośrednio, uczciwe ujawnianie informacji o sobie, śledzenie konwersacji innych      i okazywanie im szacunku. Pozwala ona na otwartość partnerów w stosunku do siebie, pomaga uniknąć niejasności, wzmacnia autentyzm i bezpośredniość, dzięki której możliwe jest rozładowanie napięć, negatywnych emocji i zapobieganie ich kumulowaniu się.            Dla młodzieży w wieku dorastania skutecznymi formami komunikacji są dyskusja i negocjowanie.

Innym elementem funkcjonowania rodzin, odgrywającym bardzo ważną rolę w okresie dorastania jest monitoring rodzicielski, czyli zdolność do takiego dostosowywania praktyk rodzicielskich do wieku dziecka, aby na każdym etapie jego rozwoju rodzic miał świadomość tego, co robi dziecko, a dziecko zdawało sobie sprawę z tej świadomości oraz z zainteresowania rodzica . Monitoring rozumiany jest jako realna wiedza rodziców o tym, kim są koledzy dziecka, co robi ono w czasie wolnym, na co wydaje pieniądze itp. Skuteczny monitoring zapobiega występowaniu u młodzieży zachowań ryzykownych i antyspołecznych , jednocześnie wspierając osiąganie dojrzałości przez nastolatka. Warunkiem tej skuteczności jest jednak oparcie wiedzy rodziców na zaufaniu, otwartości i informacjach dostarczanych rodzicom spontanicznie przez dziecko, a nie na kontroli i śledzeniu .

Stosunki nastolatków z rodzicami wraz z wiekiem stopniowo rozluźniają się, członkowie rodzin rzadziej się spotykają, a dorastający zaczynają być coraz bardziej krytyczni wobec rodziców. Młodzi ludzie często czują się przez nich nierozumiani, nie chcą być już traktowani jak małe dzieci i często troskę rodziców odbierają jako ograniczenie wolności i swobody życia osobistego. Okres dorastania jest dużym wyzwaniem dla rodziców, którzy muszą pogodzić się z faktem dorastania własnych dzieci, obdarzyć ich zaufaniem i pozwolić im przygotować się do dorosłości. Nowa rola rodziców, jako bardziej przewodników niż opiekunów, nie jest łatwa i powinna być oparta na silnej więzi emocjonalnej, która zapewnia nastolatkom poczucie bezpieczeństwa, pozwalające stawiać pierwsze, w pełni samodzielne kroki.

PAMIĘTAJ!

Nastolatek chce być partnerem w rozmowie, nie tylko słuchaczem!

1. Słuchaj uważnie tego, co młody człowiek chce Ci powiedzieć,  
2. Akceptuj uczucia swojego dziecka,
3. Wyrażaj jasno swoje zdanie, używaj argumentów,
4. Dbaj o to, by Twój przekaz był spójny (aby ciało mówiło to samo co słowa),
5. Mów o swoich uczuciach i o tym co widzisz,
6. Wyrażaj zdecydowany sprzeciw, krytykując negatywne zachowania, a nie dziecko,
7. Dawaj nastolatkowi możliwość wyboru, samodzielnego podejmowania decyzji,
8. Doceń wysiłek, jaki dziecko wkłada w wykonanie różnych zadań,
9.  Pozwól, aby nastolatek sam znajdował odpowiedzi na różne pytania, ale gdy poprosi Cię o radę – wyraź swoje zdanie, nie odbieraj nadziei,
10. Chwal dziecko, gdy zrobi coś dobrze sam, pokazuj zachowania godne naśladowania.

Zadbaj o to, by każdego dnia znalazł się czas na rozmowę, np. podczas wspólnych posiłków. Zachęcaj do rozmów, ale nie zmuszaj. Dyskutuj, negocjuj. Bądź otwarty, by nastolatek wiedział, że w razie kłopotów zawsze może na Ciebie liczyć

CHROŃMY NASZE DZIECI